Katika mjadala huu tumeugawa katika sehemu kuu tatu, sehemu ya kwanza itaelezwa maana ya vipengele muhimu katika swali kutokana na wataalamu kama vile kamusi, na data, sehemu ya pili ni kiini cha swali ambalo itaelezwa vyanzo mbalimbali vya ukusanyaji data katika kuundia kamusi, na sehemu yatatu na mwisho itaelezwa hitimisho na marejeo ya swali.
Zgusta (1971) akinukuliwa na Mdee (2010) anaeleza kuwa; Kamusi ni kitabu cha marejeo chenye msamiati uliokusanywa kutoka kwa wazungumzaji wa jamii fulani na kupangwa katika utaratibu maalumu, kisha kufafanuliwa kwa namna ambayo wasomaji wanaweza kuelewa.
Pia Tuki (2004) wanasema kuwa Kamusi ni kitabu cha maneno yaliyopangwa kwa utaratibu wa kialfabeti na kutolewa maana ya maelezo mengine. Fasili hizi kwa kiasi fulani inamapungufu kwani kwa kuwa kamusi ni kitabu lakini sio kwamba kamusi zote zipo katika muundo wa maandishi ya kitabu bali kutokana na maendeleo ya sayansi na teknolojia, kamusi zinaweza kuwa katika mfumo wa elekroniki kama vile kwenye simu, santuri na kompyuta.
Hivyo tunaweza kueleza kuwa; kamusi ni orodha ya maneno yaliyopangiliwa kialfabeti na kuhifadhiwa katika kitabu, santuri, simu au eletroniki na kufafanuliwa kwa maneno marahisi namna ambavyo wasomaji waweze kuelewa kwa urahisi.
Kuhusu maana ya data TUK(I2004)wanaeleza kuwa data ni taarifa au takwimu inayotumiwa kuelezea au kuthibitisha hoja fulani. Hivyo kwa ujumla tunaweza kusema kuwan data ni mkusanyiko wa maneno (msamiati) vielelezo, picha, na takwimu zinazokusanywa na wanaleksografia kwa lengo la kuundia kamusi.
Hivyo tanaweza kusema kuwa ukusanyaji data ni hatua muhimu katika uundaji wa kamusi na hivyo ndivyo hatua ya muhimu ambayo inahitaji kuzingatia sera za kamusi na mahitaji ya watumiaji.Kwa hiyo tunasema kuwa kamusi bora kwa kiasi kikubwa hutegemea ubora wa wakusanyaji data na ukusnyaji wenyewe. Vyanzo hivyo vya ukusanyaji data zimegawanyika katika makundi makuu mawili ambayo ni makundi simulizi na makundi andishi na makundi hayo yamegwanywa katika makundi madogomadogo kama ifuatvyo.
Kutokana na mawazo ya Kipfer (1984) akinukuliwa na Habwe (1995) katika makala yake kitabu cha utafi na utungaji kamusi anasema kuwa “tunaweza kupata vyanzo mbalimbali ukusa nyaji wa data katika makundi makuu mawili ambazo ni makundi mazimulizi na mandishi na hizo makundi zimegwanywa katika makundi madogomadogo”. Tukijikita katika makundi haya tunawefafanua vyanzo hivyo za yaliyoko katika kundi la kwanza ambayo ni vyanzo simulizi. Katika kundi hili tunaweza kupata vyanzo mbalimb vya data nazo.
Kwenda uwandani: Kutokana na wazungumzaji wa lugha husika au walengwa ..Hivyo mwanalekiksografia anapaswa kwenda katika jamii ya wazungumzaji wa lugha husika ili kupata data mbalimbali ambazo wanjamii wanazitumia. Data hizo ndizo zitakazomsaidia katika utungaji wake wa kamusi.
Majadiliano:Kutokana na majadiliano mbalimbali katika makundi mbalimbali ya jamii kutokana na mada mbalimbali, makundi haya yanaweza kuwa ya wanasayansi, wanasiasa. wanafasihi na wanaisimu hivyo wanalekiksografia huweza kuchambua msamiati mbalimbali na kuziorodhesha katika kamusi anayoilenga.
Mahubiri ya kidini: Kuwepo kwa mikutano mbalimbali ya kidini kama vile mikutano ya kiinjili katika dini ya kikritu na mawaida katika dini ya kiislamu kutokana matumizi mengi ya maneno katika shughuli hizo kunakuwepo maneno ambayo mwanalekiksografia kukusanya data zake kutokana na mahubiri haya huku akizichambua na kuzitumia katika kuundia kamusi.
Masimulizi ya visa na utambaji wa hadithiti: Kutokana na visa mbalimbali vya matukio zinazosimuliwa na watu mbalimbali kama vile kisa cha kibo na mawezi, na kisa ch Sungura kuwa na mkia mfupi. na visa vingine. Mwanalekiksografia huchambua maneno mbalimbali na kuyatumia katika kuundia kamusi anayoilenga .
Maongezi ya kawaida:Kutokana na mazungunzo yanayofanyika katika shughuli za kila siku katika jamii kunakuwepo misimiati mbalimbali inayotumika na ambayo wanalekiksografia hukusanya data hizo na kuzichambua na kuingiza katika kamusi.
Baada ya kuangalia vyanzo mbalimbali vya ukusanyaji data katika kundi la masimulizi basi ni vyema kutalii vyanzo katika kundi la maandishi.Upatikanaji data kimaandishi ni data zinazopatikana katika maandishi mbalimbali za waandishi wengine na kuhifadhiwa maktabani. Mwanalekiksografia huweza kwenda maktabani kusoma maandiko mbalimbali ambapo huweza kumsaidia kukusanya data zake na data zinaweza katika;
Katika kazi za tafsiri: Kutokana na kazi za waandishi maarufu walioandika katika lugha mbalimbali huweza kutafsiriwa katika lugha nyingine kama vile tafsiri za kazi za kiingereza kwenda katika kazi za Kiswahili mfano kazi za “Shujaa Okonkwo,” “Mtaa Mweusi,” na “Nitaolewa Nikipenda.” tafsiri za kazi hizi humsaidia mwanaleksografia kufahamu maendeleo ya tamaduni mbalimbali za jamii na baadhi ya msamiati itumiwayo katika jamii hizo ambayo humsaidia mwanalikiksogrfia kupata data ambazo humsaidia katika kuundia kamusi yake.
Katika kumbukumbu mbalimbali,kama vile.makongamano, mikutano, na shughuli za bunge: Kutokana na kumbukumbu hizo pamoja na warsha, mwanaleksografia hukusanya data zilizoandikwa kama kumbukumbu zao na kuziingiza katika kamusi lengwa alilokusudia.
Makala mbalimbali za kidini: Kuwepo kwa makala mbalimbali za kidini zilizoandikwa kwa lengo au kutoa msimamo wa dini zao au kueneza dini hiyo. Mwanalekiksogrfia anapswa kuyaangalia makala hayo pamoja na vitabu vya kidini kama vile Bibilia Takatifu na Kuruani Tukufu na magazeti ya kidini kama vile “Tumaini letu” Upendo” Kiongozi” na An-nuar. Hivyo kupitia makala hizi mwanaleksografia hupata maneno mbalimbali ambayo humsaidia yanayotumika katika kuundia kamusi lengwa.
Kutumia kongoo:Hii ni data za lugha ambazo huhifadhiwa katika kompyuta bila kujali ni maneno ya lugha gani na huhifadhiwa kadri inavyohitaji mtaalamu. Katika kongoo kuna nyanja mbalimbali kama vile nyanja mimea,Afya sheria, wanyama, uchumi, fasihi na isimu.Hivyo mwanaleksografia huchambua baadhi ya msamiati anayohitaji ya nyanja na kuziingiza katika kamusi anayoilenga.
Hotuba.Pia mwanalekiksografia huweza kupata data zake kwa kusoma hotuba za viongozi mbalimbali maarufu kama vile Hayati mwalimu Nyerere, Mkapa, Lowasa, Mwinyi Neson Mandela wa Afrika Kusini na Jomo Kenyatta wa Kenyia. Hotuba hizo huandikwa na kuhifadhiwa katika maktaba ambapo mwanaleksografia huchumbua misamiati mbalimbali ambazo humsaidia kuundia kamusi.
Kamusi za awli. Kamusi za awali pia ni muhimu kwa mwanalekiksografia katika kupatia data zake kwani humsaidia kuonyesha maneno ambayo yapo katika kamusi za awali na pia maana ya matumizi yake kulingana na kamusi hizo.
Kutoka katika kazi za kifasihi: Kutokana na kusoma kazi mbalimbali za fasihi kama vile riwaya, Tamthiliya na ushairi hasa za watu mashuhuri kama zilizoaandikwa na Shaaba Robert , Mathias Mnampala, Amri Abeid, Mulokozi, na Kezilahabi mwanalekiksografia anapswa kuzichambu kazi hizo kwa undani na kuzinukuu baadhi ya misamiati zilijitokeza ili apate data za kuundia kamusi yake.
Magazeti na majarida: hii ni vyanzo ambavyo mkusanyaji data anaweza kupata data zake kwa kutumia njia hii kwa sababu magazeti hushughulikia nyanja mbalimbali katika jamii na ni rahisi kupata maneno yanayozunguzwa na makundi mbalimbali za jamii na waandishi wake hujitahidi kutumia lugha sanifu iwezekanvyo. Mifano ya magazeti haya ni kama vile Rai, Mwananchi Nipashe,Mtanzania ,Tanzania daima Habari leo Mwanaspoti Bingwa na The Guardian na Majira. Pia kuna majarida mbalimbali kama vile Mulika Kioo cha Lugha, na Jarida la femina. Kutokana na misamiati inayopatikana katika majarida haya na magazeti haya mwanalekiksografia huchambua misamiati anayohitaji katika kuundia kamusi.
Hakuna maoni:
Chapisha Maoni